Georg Friedrich Händel to muzyczna gwiazda epoki baroku. Pozostawił po sobie niezwykle bogaty dorobek, szczególnie obfitujący w muzykę wokalno-instrumentalną.
Mówiąc krótko, dzieła Händla to same hity.
Bogaty Niemiec z Londynu
Za narodowego kompozytora uważany jest w dwóch krajach: w Niemczech, gdzie się urodził, jak i w Wielkiej Brytanii, której obywatelstwo uzyskał w 1727 roku. Wygląda to mniej więcej tak, jak nasz spór z Francuzami o Chopina. Ale o tym wspomnę kiedy indziej. Stąd też bierze się różnoraka pisownia jego nazwiska (Händel, Handel, Haendel).
Händel miał żyłkę do interesu – potrafił pisać tak, żeby się dobrze sprzedawało i przynosiło duży zysk, a przy okazji sławę. Sława nakręcała popyt, a popyt cenę kolejnych utworów. Poza tym, Händel wiedział jak inwestować pieniądze – w 1715 zainwestował w akcje Kompanii Mórz Południowych, po czym w najkorzystniejszym momencie, tuż przed wielkim krachem finansowym w 1720 sprzedał je, co przyniosło mu niemały zysk. Między innymi dzięki temu Mieszkał w najlepszej dzielnicy Londynu – Mayfair, a umierając, zostawił niemałą fortunę.
Dzieciństwo Händla
Zacznijmy jednak od początku. Georg Friedrich Händel urodził się w tym samym roku co Bach, był od niego o niecały miesiąc starszy. Jego ojciec, cyrulik z miejscowości Halle w Niemczech, Georg Haendel senior, nie pochwalał zamiłowania syna do muzyki. Wolał, żeby jego syn obrał bardziej intratny zawód.
Dlatego też Georg junior musiał wymykać się na strych, by w ukryciu grać na klawesynie. Na jego edukację muzyczną ojciec zgodził się wyłącznie pod warunkiem, że Georg będzie jednocześnie studiować prawo. W wieku 11 lat zaczął uczyć się gry na organach u Friedricha Wilhelma Zachau, a sześć lat później, w 1702 roku (miał wtedy 17 lat) zaczął studia prawnicze na uniwersytecie w Halle. W tym samym roku został organistą tamtejszego kościoła katedralnego. Ze studiów prawniczych szybko zrezygnował, a na stanowisku organisty wytrwał do 1704 roku
Opery Händla w Hamburgu
Wtedy to ruszył do Hamburga – niemieckiej stolicy sztuki operowej. W Hamburgu istniała pierwsza w Niemczech (i druga w Europie) publiczna opera, Oper am Gänsemarkt. Händel został tam zatrudniony jako skrzypek i klawesynista, a niedługo później jako kompozytor. W 1705 roku odbyła się tam premiera jego pierwszej opery, zatytułowanej Almira.
Jeśli obejrzeliście mój film o Bachu, to pewnie pamiętacie historię jego niedoszłej narzeczonej, Anny Margarety Buxtehude. Jej ojciec proponował jej rękę nie tylko Bachowi, ale także Händlowi i Johanessowi Matthesonowi. Tych dwóch ostatnich łączy krwawa historia, która nieomal skończyłaby się tragicznie.
Skandal! Muzycy w operze walczą o pozycję, leje się krew!
Mathesson, tak jak Händel, był zatrudniony w Gęsiej Operze. Rywalizacja na gruncie zawodowym doprowadzila do tego, że podczas przedstawiania jednej z oper Matthesona, zatytułowanej Kleopatra, muzycy wręcz skoczyli sobie do gardeł, a Mattheson w afekcie natarł na kolegę z wyciągniętą szpadą. Na szczęście Händla uratował jeden z guzików surduta. Zmienił on kierunek uderzenia szpady i zamiast kolegi Mattheson rozpłatał jedynie jego ubranie. To chyba ich otrzeźwiło, bo po tym incydencie pogodzili się i utrzymywali listowne kontakty do końca życia. Co więcej, po śmierci Händla, Mattheson przetłumaczył na język niemiecki jego pierwszą biografię i wydał ją na własny koszt.
Wyjazd do Włoch
Jest rok 1706, Händel ma 21 lat. W Hamburgu już mu się znudziło, postanowił sprawdzić, jaką muzykę pisze się we Włoszech. Jako że nie było You Tuba ani live streamów z La Scali, trzeba było pojechać do Włoch osobiście. We Włoszech Händel poznał między innymi Arcangelo Corellego (to nazwisko warto zapamiętać, jest on uznawany za twórcę concerto grosso) i swojego rówieśnika Domenico Scarlattiego.
Cztery lata pobytu we Włoszech Georg spędził na pisaniu oper w stylu włoskim, świeckich kantat, napisał też dwa oratoria.
Przeprowadzka do Londynu
Kiedy w 1710 roku wrócił z Włoch do Niemiec, został nadwornym kompozytorem Jerzego Ludwika Hanowerskiego. Ten zatrudnił go na dogodnych warunkach – Händel mógł brać urlop na żądanie kiedy tylko chciał. Z tego prawa szybko też skorzystał i w 1711 roku wyruszył do Anglii. W Londynie zrobił furorę, wystawiając napisaną specjalnie na ten wyjazd operę Rinaldo.
Jej premiera odbyła się w Queen’s Theatre przy Haymarket. Skuszony sukcesami, rok później Georg zerwał kontrakt z hanowerskim księciem i osiedlił się w Anglii na stałe. Trafił w odpowiednie miejsce w odpowiednim czasie – w Anglii po śmierci Henry’ego Purcella brakowało dobrych operowych kompozytorów. Angielskie opery, kantaty, hymny, cała muzyka wokalno-instrumentalna tworzona przez Händla stała się wtedy wodą na młyn jego popularności. Za napisanie utworu upamiętniającego podpisanie pokoju w Utrechcie, Händel otrzymał od królowej Anny zawrotnie wysoką dożywotnią pensję, wysokości 200 funtów – nawet najlepiej opłacani aktorzy w tym czasie zarabiali mniej niż 150 funtów. Przeciętna pensja robotnicza wynosiła dziesięć razy mniej.
1714 Jerzy Hanowerski – czyli były szef Händla – został uznany królem Wielkiej Brytanii. Najwyraźniej zaprzątały go ważniejsze sprawy niż ściganie niesumiennego pracownika, więc Händlowi się upiekło. Dla niego też Georg skomponował jeden ze swoich największych instrumentalnych hitów: Muzykę na wodzie. Był to plenerowy utwór, przeznaczony do wykonania na barce płynącej po Tamizie. Orkiestra złożona z instrumentów dętych miała uprzyjemniać królowi spacer po rzece.
Bardzo popularny w Londynie Händel został kapelmistrzem powstałej w 1719 roku Królewskiej Akademii Muzyki. Nie była to placówka edukacyjna, jak każe sądzić nazwa (Royal Academy of Music to również konserwatorium w Londynie, założone w 1822 roku), ale spółka założona przez arystokrację. Miała ona na celu finansowanie oper, zamawianych u najbardziej popularnych kompozytorów w ówczesnej Anglii: Händla, Attilio Ariostiego i Giovanniego Bononciniego. Akademia zbankrutowała po 10 latach – opera włoska, którą komponowali tamci kompozytorzy, przestała być modna po premierze Opery żebraczej Johna Gaya w 1728 roku.
Najsłynniejsze utwory Händla
W 1727 roku, czyli na swoje 42 urodziny, Georg otrzymał obywatelstwo angielskie. W tym samym roku stworzył też kolejny ze swoich wielkich przebojów – Hymny Koronacyjne, mające uświetnić koronację króla Jerzego II Hanowerskiego. Jeden z nich, Zadok the Priest, śpiewany jest od tamtego czasu podczas każdej koronacji brytyjskich monarchów.
Najbardziej znanym oratorium Händla jest Mesjasz – wielkie, trzyczęściowe dzieło, powstałe w 1742 roku. Jego trzecia część rozpoczyna się od Alleluja – największego hitu, wyprodukowanego przez Händla. Z tym utworem wiąże się pewna tradycja, zapoczątkowana przez króla Jerzego II. Podczas prawykonania tegoż oratorium, obecny na sali koncertowej król powstał z miejsca słysząc rozpoczynające III część Alleluja. Gest ten przeszedł do tradycji i obecnie Alleluja wysłuchuje się na stojąco, w geście uznania dla kompozytora.
