Wyobrażacie sobie balet na 50 słoni i baletnic?
Rosyjski kompozytor, Igor Strawiński dał się ponieść fantazji i na potrzeby najbardziej znanego cyrku świata, Ringling Bros., napisał Polkę cyrkową dla młodego słonia. Utwór ten polką jest przede wszystkim z nazwy, bo kilkakrotnie zmienia się w nim charakter i metrum, pojawia się też cytat z Marsza wojskowego Schuberta.
Już ten jeden utwór pozwala posmakować charakteru muzyki Strawińskiego: barwnej instrumentacji i wyrazistych rytmów. Ale znaczące jest przeznaczenie tego utworu – jakby nie patrzeć, jest to muzyka baletowa, z którą Strawiński jest przede wszystkim kojarzony.
Rosjanin w Ameryce
Strawiński wychowywał się w kulturalnej stolicy Rosji, w Sankt Petersburgu. Chciał poznać najnowsze trendy w muzyce europejskiej więc wyjechał do Paryża, potem do Szwajcarii. Stamtąd – tuż przed II wojną światową – wyruszył do Stanów Zjednoczonych.
Co ciekawe, w jego żyłach płynęła polska krew – jego ojciec, Fiodor, pochodził z polskiej szlachty kresowej, a prapradziadek – oficer konfederacji barskiej – brał udział w porwaniu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ród Strawińskich był herbu Sulima, podobnie jak słynny polski rycerz Zawisza Czarny.
Balety Strawińskiego
Igor Strawiński zaczynał swoją karierę we współpracy z tzw. Baletami Rosyjskimi. Był to zespół baletowy działający najpierw w Paryżu, a potem w Monte Carlo. Jego założycielem był rosyjski impresario Siergiej Diagilew. Twórczość zespołu opierała się na syntezie tańca, malarstwa i poezji. Z Baletami Rosyjskimi współpracował m.in. Pablo Picasso.
Ognisty ptak
Inspirowany ludową baśnią rosyjską Ognisty ptak przyniósł mu sławę. Był to balet, stworzony dla Baletów Rosyjskich Diagilewa. Opowiada historię księcia który łapie przepięknego, magicznego ptaka, następnie uwalnia go w zamian za jedno magiczne pióro. Jak to w baśniach bywa, pojawia się uwięziona księżniczka, ludojad i zaklęci w kamienie panny i kawalerowie. Książę, dzięki Ognistemu Ptakowi, zabija ludojada i ratuje księżniczkę oraz ludzi zaklętych w kamienie.
Pietruszka
Po sukcesie Ognistego ptaka Strawiński kontynuował pisanie baletów. Kolejny z nich to Pietruszka. Tytuł nie oznacza bynajmniej warzywa; jest to rosyjskie zdrobnienie od imienia głównego bohatera. Balet opowiada historię pajacyka Piotra – Pietruszki, kukiełki w teatrze kukiełkowym w wesołym miasteczku. Zarządzający kukiełkami lalkarz jest wielkim ponurakiem i odgrywa tragiczną historię nieszczęśliwej miłości. Tytułowy Pietruszka nieszczęśliwie zakochany, ginie z rąk swojego rywala.
Święto wiosny
W 1913 roku odbyła się premiera jednego z najbardziej rozpoznawalnych dzieł Igora Strawińskiego: balet Święto wiosny. Treścią baletu są pogańskie obrzędy pierwotnej Rusi, odprawiane dla przebłagania odradzających się na wiosnę sił przyrody. Dzieło było awangardowe, odcinało się od kanonu filigranowych baletów tworzonych np. przez Czajkowskiego. Na pierwszy plan w muzyce wysuwał się rytm, a melodia była pełna dysonansów. To wraz z jaskrawą instrumentacją szokowało widzów. Premiera w Théâtre des Champs-Élysées wywołała jeden z większych skandali w historii muzyki.
Instrumentarium Strawińskiego
Igor Strawiński bardzo doceniał kolorystyczne walory instrumentów dętych i często ograniczał w utworach symfonicznych partie smyczków. Napisał m.in. symfonię na instrumenty dęte, koncert na fortepian i instrumenty dęte, kanon na dwa rogi, duet na dwa fagoty, oktet na instrumenty dęte.
W latach 40. pisał też wiele utworów o lżejszym charakterze, inspirowanych muzyką jazzową. Najsłynniejszy z nich to Koncert hebanowy (Ebony concerto) na jazz band i klarnet, który został napisany na zamówienie klarnecisty jazzowego, Woody’ego Hermana.
Symfonia psalmów
Strawiński pisał nie tylko balety, ale też opery, muzykę symfoniczną i wokalno instrumentalną. Właśnie do tego ostatniego gatunku należy Symfonia Psalmów – utwór na orkiestrę i chór, do którego teksty zaczerpnięte są z Księgi Psalmów. Jest to najbardziej znane sakralne dzieło Strawińskiego. Jego muzyka jest bardzo zróżnicowana. Od utworów inspirowanych carską Rosją, w której się urodził, przez balety, utwory neoklasyczne nawiązujące m.in. do Bacha czy Pergolesiego, przez muzykę dodekafoniczną do jazzu.
Geniusz polskiego pochodzenia