Część 1
Co to jest symfonia?
Symfonia – cykliczny utwór instrumentalny, przeznaczony na dużą orkiestrę.
Gatunek ten z zasady jest czteroczęściowy – części symfonii są skontrastowane pod względem tempa i formy:
cz.1 szybka (allegro sonatowe),
cz. 2 wolna (forma ABA)
cz. 3 taneczna (menuet albo scherzo),
cz. 4 szybka (rondo, wariacje, albo allegro sonatowe).
Romantyczna symfonika a Beethoven
Twórcą, który tworzy most pomiędzy symfonią klasyczną a romantyczną jest Beethoven. Wychodzi on od tradycji Haydna i Mozarta po czym rozwija gatunek symfonii. Poszerza skład orkiestry, zamienia menueta na scherzo (III Symfonia Es-dur, Eroica), wprowadza programowość (VI Symfonia F-dur op. 68, Pastoralna), a ostatecznie tworzy symfonię wokalno-instrumentalną, wprowadzając chór i solistów (IX Symfonia d-moll, op. 125, Symfonia Radości).
Nowa epoka wzoruje się na Beethovenie szczególnie jeśli chodzi o budowanie kulminacji w przetworzeniu (technika wariacyjna, polifonizacja). Romantyzm wprowadza też wiele nowości: kompozytorzy rozbudowują obsadę instrumentów, czasami części łączą attacca (czyli należy zagrać je bez przerwy) i zmieniają ilość części. Na wzór Beethovena wprowadzają czasem chór i solistów, a także programowość. Symfonie romantyczne są dużo bardziej dramatyczne, nawiązują czasem do symboliki metafizycznej i religijnej.
Utwór do posłuchania z partyturą
Zadanie:
Posłuchaj pierwszej części Symfonii Niedokończonej Schuberta. Zwróć uwagę na instrumentację i sposób rozdzielania materiału dźwiękowego pomiędzy poszczególne grupy instrumentów.
Czy jesteś w stanie określić, które instrumenty grają linię basu, które wypełnienie harmoniczne, a które temat (melodię)?
Posłuchaj też innych symfonii
Antonin Dvořák, IX Symfonia e-moll op. 95 „Z Nowego Świata”
Westernowa sceneria zobrazowana jest niezwykle sugestywnie za sprawą nawiązania do muzyki ludowej i popularnych pieśni amerykańskich XIX wieku. Dvořák jest uznawany za mistrza instrumentacji, a także ojca amerykańskiej muzyki poważnej.
Temat z drugiej części symfonii:
Gustav Mahler Symfonia VIII Es-dur “Symfonia Tysiąca”
Mahler tworzył na przełomie XIX i XX wieku. Skomponował symfonię, do której wykonania potrzeba było ponad 1000 muzyków i trwa ona ponad godzinę. Symfonię tę nazwano “Symfonią Tysiąca”. Oprócz rozbudowanej orkiestry, Mahler na wzór Beethovena wprowadził chór i solistów.
Część 2
Narodziny symfonii programowej
W połowie XIX wieku pomiędzy zwolennikami muzyki programowej i muzyki absolutnej wybuchł spór, która muzyka jest lepsza. Po stronie muzyki absolutnej stał Johannes Brahms, a po stronie programowości stali Liszt i Berlioz.
Hector Berlioz i Ferenz Liszt to najwybitniejsi twórcy symfoniki programowej. Czerpali oni inspirację z literatury. Utwory symfoniczne zaopatrywali w program – komentarz informujący słuchacza o fabule utworu.
Hector Berlioz
Odchodząc od klasycznych schematów Hector Berlioz stworzył nowy rodzaj symfonii – symfonię programową. Napisał tekst, który stał się treścią Symfonii Fantastycznej tak, jak libretto jest podstawą dla opery. Symfonia ta zbudowana jest z pięciu części:
cz. 1 Marzenia – Namiętności
cz. 2 Bal
cz. 3 Wśród pól
cz. 4 Marsz na miejsce stracenia
cz. 5 Sabat czarownic
Symfonia Fantastyczna w kontekście współczesnych jej utworów była ewenementem. Z jednej strony nawiązywała do techniki kompozytorskiej Beethovena, którego Berlioz uważał za wzór. Z drugiej strony natomiast sięgała po niespotykane dotąd środki wyrazu. Szokowała słuchaczy, była czymś dotąd niespotykanym. Berlioz stworzył nowy typ symfonii, który wyznaczył kierunek poematom i symfoniom Liszta, a później Straussa i Mahlera.
Ferenz Liszt był zwolennikiem programowości w muzyce symfonicznej. Stworzył dwie symfonie: Symfonię Dantejską (nawiązującą do Boskiej Komedii Dantego) i Symfonię Faustowską (Nawiązującą do dramatu Faust Goethego). Poza tym, za jego sprawą powstał nowy gatunek – poemat symfoniczny. Liszt napisał 13 poematów symfonicznych, najbardziej znanym z nich jest poemat Preludia.
Utwór do posłuchania z partyturą
Zadanie:
W ostatniej z części Symfonii Fantastycznej Berlioza, podczas sabatu czarownic, pojawia się cytat z muzyki średniowiecza. Jest to nawiązanie do średniowiecznej sekwencji Dies Irae, czyli Dzień Gniewu.
Posłuchaj najpierw sekwencji dies irae, a później postaraj się zauważyć ją w nutach.
Posłuchaj też innych symfonii
Richard Strauss
Tworzył na przełomie XIX i XX wieku. Jego najbardziej znane poematy symfoniczne to Tako rzecze Zarathustra i Dyl Sowizdrzał
Pochodził z Czech, nazywany jest ojcem muzyki czeskiej. Najbardziej znane są jego 4 poematy symfoniczne Moja ojczyzna, w skład których wchodzi najbardziej znana Wełtawa
